Thema’s > Rechtspraak
De rechtspraak in burgerlijke en strafzaken geschiedt in de regel in de rechtbanken en hoven. Men onderscheidt gewone en buitengewone rechtbanken. De gewone rechtbanken zijn die waarvan de bevoegdheid zich uitstrekt over alle zaken, voor zover die hun niet door een speciale wettekst onttrokken is. Het zijn de rechtbank van eerste aanleg en het hof van beroep.
De buitengewone rechtbanken zijn het vredegerecht, de politierechtbank, de rechtbank van koophandel, het arbeidsgerecht (met in graad van beroep het arbeidshof), de arrondissementsrechtbank, het hof van Assisen en de krijgsraad (met in graad van beroep het Militair Gerechtshof). Boven de gewone en buitengewone rechtbanken staat het Hof van Cassatie. Het Arbitragehof doet uitspraak over bevoegdheidsconflicten tussen de federale overheid, gemeenschappen en gewesten en fungeert (voor bepaalde materies) tevens als grondwettelijk hof.
De rechtspraak wordt in het algemeen uitgeoefend door rechtsgeleerden. In een deel van de strafzaken, met name die voor de hoven van Assisen, is zij echter in handen van leken. In de rechtbanken van koophandel en in de arbeidsrechtbanken zetelen eveneens leken als rechter. In burgerlijke geschillen is de rechtspraak geen staatsmonopolie (zie arbitrage [privaatrecht]), in strafzaken is zij dat wel. Talrijke administratieve rechtscolleges putten uit art. 145 van de Grondwet de bevoegdheid om uitspraak te doen in geschillen over subjectieve rechten die geen burgerlijke rechten zijn. Onder die rechtscolleges neemt de afdeling administratie van de Raad van State de belangrijkste plaats in.
De Belgische wetgeving is neergelegd in een groot aantal wetten. De belangrijkste verzamelingen van wetteksten zijn het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Koophandel (zie handelsrecht), het Gerechtelijk Wetboek, het Strafwetboek en het Wetboek van Strafvordering. In de nasleep van de affaire-Dutroux, waarbij o.a. het disfunctioneren van de justitie aan het licht kwam, werd op 23 mei 1998 het zgn. Octopusakkoord gesloten, dat voorzag in maatregelen voor een hervorming en depolitisering van het gerecht. Zie voorts rechterlijke macht.